SYNECDOCHE, NEW YORK
De verwachtingen waren torenhoog gespannen in Cannes, waar de Amerikaanse scenarioschrijver Charlie Kaufman in 2008 zijn debuut maakte als regisseur. Zou zijn eerste eigen speelfilm net zo uniek zijn als de scripts die hij eerder schreef voor anderen? Het antwoord bleek een volmondig ja. SYNECDOCHE, NEW YORK is namelijk een film zoals niet eerder werd gemaakt. Een caleidoscopische achtbaanrit met het ultieme Droste-effect - u weet wel, van het cacaoblik met een verpleegster die in haar hand een cacaoblik heeft met diezelfde verpleegster die... enzovoorts.
Vergeleken met Kaufman’s eerdere werk (zoals het tragikomische BEING JOHN MALKOVICH) is SYNECDOCHE, NEW YORK een veel vollere film met veel meer lagen. Een film die bovendien het nodige vergt van de kijker. Dat begint al bij de titel: het tongbrekende synecdoche is een literaire stijlfiguur, een vorm van beeldspraak waarbij een klein deel staat voor een groter geheel.
Dat laatste is precies wat we zien in Kaufman’s film, waarin de omhoog gevallen regisseur Caden Cotard een theaterstuk wil maken over het hele leven. En dan niet zomaar een stuk, het moet het meesterwerk der meesterwerken worden. Cotard huurt daartoe een enorme loods af in New York en begint vol goede moed aan de repetities met zijn crew. Maar voortdurend verlegt hij zijn grenzen en ideeën, waardoor het stuk steeds grootser en grootser wordt. Met desastreuze gevolgen: na twintig jaar repeteren en bijschaven is er nog steeds geen echte voorstelling en lopen waan en werkelijkheid bij Cotard steeds verder door elkaar. Wat ooit begon als een ambitieus theaterplan van een man met een midlife crisis eindigt dan ook in een levensgroot fiasco.
Het verhaal van SYNECDOCHE, NEW YORK heeft een hoge dichtheid, vol dubbelrollen en sprongen in de tijd. Navertellen is dus schier onmogelijk. Ook op een ander vlak is de dichtheid hoog: de film zit vol sterren die eerder een oscar(nominatie) kregen. De lijvige Philip Seymour Hoffman steelt de show als Caden Cotard, maar krijgt stevig weerwerk van Catherine Keener en de Britse topactrices Samantha Morton en Emily Watson. Verder zijn er onder meer bijrollen voor bekende namen als Jennifer Jason Leigh, Hope Davis, Diane Wiest en Michele Williams.
regie: Charlie Kaufman, VS 2008.
met: Philip Seymour Hoffman, Catherine Keener, Samantha Morton, Emily Watson e.a. 124 min.
web: cinema.nl
OBSESSIE VOOR DE DOOD
Je hoeft geen dokter te zijn om te zien dat het hoofdpersonage Caden Cotard in SYNECDOCHE, NEW YORK behoorlijk ziek is. Zowel lichamelijk als geestelijk gaat het niet goed met de door Philip Seymour Hoffman gespeelde theatermaker. Hij lijdt aan een bacteriële huidinfectie (sycosis) en hij is een enorme hypochonder – iemand die van de kleinste aandoening meteen een grote kwaal maakt. Bij Cotard gebeurt dat laatste zelfs heel extreem: hij lijkt geobsedeerd door de dood.Regisseur Charlie Kaufman kent zijn klassiekers, want Caden Cotard lijdt aan het syndroom van Cotard. Deze zeldzame psychiatrische aandoening is vernoemd naar de Parijse neuroloog Jules Cotard, een voormalig legerchirurg die in 1880 als eerste een patiënte beschreef met wat hij destijds een ‘ontkenningsdelier’ noemde. De vrouw dacht dat ze sommige organen miste en dat ze niet meer hoefde te eten omdat ze toch niet op een natuurlijke manier zou overlijden. Patiënten met een ernstige variant van de aandoening denken zelfs dat ze al dood zijn en zelf dus niet meer bestaan. Psychiaters noemen het daarom ook wel een nihilistische waan.
De oorzaken van het syndroom zijn heel divers. Vaak blijkt er sprake van hersenschade, bijvoorbeeld door een ongeluk, hersenbloeding, hersentumor of dementie. Doordat de communicatie tussen bepaalde hersengebieden spaak loopt kunnen patiënten niet langer de juiste emoties koppelen aan de dingen en de mensen die ze waarnemen. Kortom, er is sprake van een perceptiestoornis. In de praktijk gaat het syndroom gepaard met andere psychiatrische klachten, zoals psychoses en depressie. De ziekte staat dus niet op zichzelf en komt bijvoorbeeld voor bij mensen met schizofrenie of een manisch-depressieve stoornis. De behandeling gebeurt met een combinatie van medicijnen, psychotherapie en cognitieve gedragstherapie.
Saillant detail: SYNECDOCHE, NEW YORK is niet de eerste keer dat Cotard terecht komt in de wereld van de fictie. De Franse schrijver Marcel Proust voerde in zijn beroemdste werk A la recherche du temps perdu al een professor Cottard op – inderdaad, met twee t’s. In het medische vaktijdschrift Neurology ontspon hierover enkele jaren geleden een kleine discussie. Is die Cottard een homage aan Jules Cotard? Waarschijnlijk wel, want Proust’s vader was een chirurg in Parijs en bovendien een studiegenoot van Cotard.
Meer lezen?
- Het syndroom van Cotard - een overzicht
- Het Cotardsyndroom - differentiële behandeling volgens subclassificatie
ONGEBREIDELDE FANTASIE
In Hollywood lopen veel mensen rond met veel fantasie, maar slechts weinigen halen het bij Charlie Kaufman. Zijn ongebreidelde fantasie leverde de afgelopen tien jaar films op vol gedachtenkronkels en hersenspinsels – stuk voor stuk voer voor psychologen en psychiaters.Kaufmans doorbraak als scenarioschrijver kwam in 1999 met BEING JOHN MALKOVICH, waarin een slome kantoorklerk een geheime doorgang ontdekt naar het hoofd van filmster John Malkovich. Bizar? Jazeker, maar Kaufman wist dat in 2004 nog te overtreffen met zijn oscarwinnende verhaal voor ETERNAL SUNSHINE OF THE SPOTLESS MIND. Zowel qua inhoud als vorm een fantastische film, waarin twee ex-geliefden hun herinneringen aan elkaar laten uitwissen door een obscure neuroloog.
Tussendoor bewerkte Kaufman bovendien twee boeken tot filmscripts. Allereerst ADAPTATION over de schrijvende en ruziënde tweelingbroers Donald en Charlie Kaufman (!) die elkaars succes betwisten. En daarnaast het waargebeurde CONFESSIONS OF A DANGEROUS MIND, George Clooney’s regiedebuut over een Amerikaanse TV-presentator die onthult dat hij jarenlang geheim agent is geweest voor de CIA.