tekstlogo

RESPIRO



Hemels blauw is de zee rond Lampedusa, het Italiaanse visserseilandje waar RESPIRO zich afspeelt. Hemels blauw zijn ook de ogen van hoofdrolspeelster Valeria Golino. Zij is perfect gecast als de raadselachtige Grazia, een moeder van drie (pre)pubers. De eigenzinnige Grazia onttrekt zich aan de strenge leefregels van het eiland: ze blijft uitslapen als ze daar zin in heeft, zwemt topless in zee en papt aan met buitenlandse toeristen.

Zulke eigenzinnigheid wordt bepaald niet gewaardeerd door de bekrompen eilandbewoners, die de jonge vrouw steeds meer als een outcast beschouwen. Zelfs Grazia’s man keert zich tegen haar en besluit dat ze moet worden opgenomen in een psychiatrische kliniek op het vasteland. De wat labiele Grazia is echter helemaal niet zo gek als iedereen denkt. Ze wordt vooral gek gemáákt door haar omgeving en slaat daarom op de vlucht. Geholpen door haar oudste zoon verschuilt ze zich in een verlaten grot aan het strand, maar dat kan op zo’n klein eiland natuurlijk niet lang verborgen blijven.

Regisseur Emanuele Crialese baseerde het verhaal van RESPIRO op een oude legende over Lampedusa, waarin een verstoten vrouw in zee verdwijnt en lange tijd dood wordt gewaand. In een soms magisch-realistische stijl schetst Crialese een ontroerend beeld van de tragische Grazia. Zij wordt vermalen door traditionele familiebanden, maar uiteindelijk eindigt de film met een sprookjesachtig happy end. Dat is niet alleen heel mooi en ontroerend, maar bovendien subliem gefilmd.

RESPIRO wordt van begin tot eind gedragen door het voormalige Italiaanse fotomodel Valeria Golino. Zij wist een succesvolle overstap te maken naar de filmwereld en speelt in haar vaderland vaak hoofdrollen. Recent nog in CAOS CALMO, het drama dat eveneens tijdens deze reeks wordt vertoond. Veel bekender is zij echter van kleine bijrollen in grote Amerikaanse films. Toevallig ook in ‘psychiatrische’ films, zoals LEAVING LAS VEGAS en RAIN MAN.

regie: Emanuele Crialese, ITA 2002.
met: Valeria Golino, Vincenzo Amato, Veronica D’Agostino e.a. 95 min.
web: cinema.nl


MANISCH-DEPRESSIEVE STOORNIS

Het mooie van RESPIRO is dat de psychiatrie in deze film zich op allerlei manieren laat duiden en je de film dus op heel verschillende manieren kunt bekijken. Er komt immers van alles aan bod, zoals het gevaar van groepsdwang, het Oedipus-complex, persoonlijkheidsstoornissen en de grens tussen normaal en ‘gek'. Al heeft filmmaker Crialese er één aandoening duidelijk uitgelicht: de bipolaire stoornis, beter bekend als manisch-depressieve stoornis. In interviews benadrukte de regisseur dat niemand op Lampedusa hem kon vertellen wat er precies mis was met de vrouw waarop hij zijn film baseerde, behalve dat “zij té bedroefd was wanneer ze verdriet had en té blij was wanneer ze gelukkig was”.

Dat laatste is in een notendop het belangrijkste kenmerk van een bipolaire stoornis. Patiënten met deze aandoening wisselen sombere depressieve periodes namelijk af met periodes waarin ze ontremd en hyperactief zijn; in extreme gevallen denken ze dan zelfs de hele wereld aan te kunnen. Hoewel er slechts één woord verschil zit tussen depressie en manische depressie, gaat het om twee verschillende psychiatrische aandoeningen. Een depressie is unipolair: er treden alleen depressieve fases op, waarbij patiënten last hebben van somberheidsklachten en andere karakteristieke symptomen (slapeloosheid, lethargie en eetstoornissen). Ze functioneren normaal in de periodes dat zij niet depressief zijn.

Vandaar dat ook de behandeling verschilt. Iemand met een unipolaire depressie krijgt meestal antidepressiva zoals Prozac en verwante middelen, iemand met een bipolaire stoornis lithium, anti-epileptica en moderne antipsychotica. Het stellen van de juiste diagnose is cruciaal, want wanneer manisch depressieve patiënten alléén met antidepressiva worden behandeld kan soms juist een manie ontstaan.

Helaas kan die diagnostiek in de praktijk een valkuil vormen, want de depressieve fases van beide aandoeningen zijn vrijwel identiek. Tien procent van de patiënten die op het spreekuur komen met de verschijnselen van een depressie blijken later manisch depressief, maar zij worden in eerste instantie niet herkend doordat ze nog geen manische periode hebben doorgemaakt. Om die reden is het AMC in 2009 gestart met de zogeheten DIADE-studie, waarbij wordt gekeken of geavanceerde MRI-scans van de hersenen de diagnostiek van depressies kunnen verbeteren. Daardoor zou de juiste behandeling eerder kunnen beginnen.

Meer lezen?

SCHONE SCHIJN

Wie RESPIRO ziet zal op slag verliefd worden op Lampedusa. Idyllische landschappen, sprookjesachtige stranden, een authentiek visserdorpje – wat wil je nog meer? Helaas bedriegt die schone schijn. De film laat namelijk een belangrijk facet buiten beeld: de immigratieproblematiek waarmee het eilandje de afgelopen jaren negatief in het nieuws kwam. Dankzij de ligging halverwege Sicilië en het Afrikaanse continent vormt Lampedusa een springplank voor Afrikaanse vluchtelingen die met gammele bootjes hun heil hopen te vinden in Europa. Velen van hen werden onderschept door de Italiaanse kustwacht en ondergebracht in een overvol opvangcentrum op Lampedusa. Met soms mensonterende omstandigheden als gevolg. Sinds het voorjaar van 2009 lijkt de migratie gehalveerd, maar of de vluchtelingen er nu beter aan toe zijn is nog zeer de vraag. Want door een omstreden deal tussen de Italiaanse premier Berlusconi en de Libische leider Gaddafi worden alle opgebrachte immigranten sindsdien linea recta teruggestuurd naar Libië.