DER KRIEGER UND DIE KAISERIN
Dankzij PERFUME is de Duitse regisseur Tom Tykwer tegenwoordig wereldberoemd. Pakweg tien jaar geleden maakte het multitalent echter al naam met een reeks arthouse-films die hij niet alleen regisseerde en schreef, maar waarvoor hij ook de muziek componeerde. Het hyperactieve LOLA RENNT is daarvan de bekendste, het gelaagde DER KRIEGER UND DIE KAISERIN de beste.
Die film draait om de 25-jarige Sissi (gespeeld door Tykwers toenmalige vriendin Franka Potente) die als verpleegster werkt in de psychiatrische kliniek Birkenhof. Tenminste, zo lijkt het. Want haar gedrag en lichaamstaal maken duidelijk dat ook Sissi’s geest getroebleerd is - niet voor niets woont ze al haar hele leven in de inrichting. Ze blijkt doodsbenauwd voor het bestaan buiten de veilige muren van de kliniek.
Dat verandert als Sissi na een botsing met een vrachtwagen wordt gered door een even knappe als raadselachtige jongeman, die helaas meteen weer uit haar leven verdwijnt. Wanneer zij deze Bodo (Benno Fürmann) heeft teruggevonden wil hij echter niets van haar weten. De ex-militair kampt met onverwerkte trauma’s uit het verleden, waaronder de tragische dood van zijn vrouw. Sindsdien is hij op het criminele pad terechtgekomen, maar desondanks blijft Sissi ervan overtuigd dat zij samen met Bodo de echte wereld wél aankan.
Tykwer nam DER KRIEGER op in zijn geboortestad Wuppertal. Daardoor kon hij de beroemde Wuppertaler Schwebebahn filmen, wat fascinerende beelden opleverde van deze omgekeerde monorail. Minstens zo mooi is het negentiende-eeuwse Birkenhof. Een fictieve kliniek, want de buitenshots werden gemaakt rond de Kaiserswerther Diakonie in Düsseldorf. Hoewel Florence Nightingale daar rond 1850 nog een deel van haar opleiding volgde, bleek het interieur inmiddels ongeschikt voor filmopnamen. Het is nu een hotel. Vandaar dat Tykwer een immens decor liet nabouwen van een klassieke psychiatrische afdeling. Inclusief een levensechte isoleercel, waarin de ontroerende sleutelscène van de film speelt.
regie: Tom Tykwer, DUI 2000.
met: Franka Potente, Benno Fürmann, Lars Rudolph e.a. 132 min.
web: cinema.nl
PSYCHIATRIE ALGEMEEN
De psychiatrie in DER KRIEGER UND DIE KAISERIN laat zich lastig onder één noemer vangen. Op zich niet zo vreemd, want de film is in de eerste plaats een sprookje annex liefdesdrama. Doordat het verhaal in een gesloten psychiatrische afdeling speelt zien we echter een heel scala aan geestesziekten voorbij komen: depressiviteit, angststoornissen, schizofrenie, zelfverminking, etcetera. Wat dat betreft doet de film niet onder voor GIRL, INTERRUPTED uit 1999 of voor ONE FLEW OVER THE CUCKOO’S NEST uit 1975 - misschien wel de ultieme psychiatriefilm.Wat Tykwers drama daarmee gemeen heeft is de manier waarop de microkosmos van een psychiatrische instelling wordt getoond. Een microkosmos met eigen wetten en regels. Een microkosmos ook die voer biedt voor discussie: voor de meeste patiënten werkt de kliniek weliswaar als therapeutisch centrum, voor anderen blijft ‘het gekkenhuis’ een bron van frustratie. De hamvraag hierbij is in hoeverre patiënten worden beïnvloed door hun omgeving.
Buiten kijf staat dat de aanpak en behandeling in psychiatrische inrichtingen door de jaren heen is veranderd. Door nieuwe inzichten is de opzet van behandelafdelingen tegenwoordig onvergelijkbaar met vroeger en is er bijvoorbeeld meer aandacht voor het kwartiermaken: de terugkeer van patiënten in de maatschappij. De relatie tussen patiënten en hulpverleners veranderde met de jaren eveneens - zoals we ook zien bij DER KRIEGER UND DIE KAISERIN.
ZIEK VAN ANGST
Er gaat geen dag voorbij zonder noodlottige ongelukken, oorlogen, natuurgeweld of andere rampspoed. Waar ook ter wereld. De impact daarvan op overlevenden en ooggetuigen is enorm: zij krijgen vaak last van posttraumatische stressstoornissen ofwel PTSS, zoals psychiaters het afkorten. Patiënten met PTSS zijn letterlijk ziek van angst, net zoals het hoofdpersonage in DER KRIEGER.Over de neurobiologische achtergronden van PTSS wordt de laatste decennia steeds meer bekend. Zo blijkt uit onderzoek dat onze hersenen blijvend kunnen veranderen door chronische angststoornissen. Met name het zogeheten angstcircuit raakt dan ontregeld, een gebiedje in onze hersenen dat normaal gesproken zorgt voor vluchtreacties en lijfsbehoud. Al is dit slechts de helft van het verhaal: ook de sociale en culturele context waarin traumatische gebeurtenissen plaatsvinden legt gewicht in de schaal.
Meer lezen?